گردشگري و جهانگردي امروزه به عنوان صنعتي قدرتمند و جذاب در جهان از جايگاه ويژه اي برخوردار است و سـود حاصله از آن در بـــرخي از كشورها به عنوان پايه ي ارزي و توليد ناخالص ملي محسوب مي شود.

صنعت گردشگري علاوه بر ايجاد سلامت جسم و جان مردم مي تواند در ارتقاي فرهنگ اوقات فراغت، كاهش پديده هاي ناهنجار اجتماعي و فرهنگي، تحكيم تفاهم ملي، منطقه اي و جهاني،گسترش اشتغال، توزيع درآمد، سرعت گردش پول و سرمايه، ارزآوري و گسترش صادرات و توليد صنايع منطقه اي، معرفي خصوصيات اقليمي-جغرافيايي و انتقال فرهنگ و هنر بومي، نقش مهمي را ايفا نمايد.

گردشگران خارجي را مي توان با توجه به حضورشان در مناطق ديگر به سه دسته تقسيم نمود. گروهي كه به عنوان توريستهاي تجاري سفر مي نمايند كه عمدتاً در مناطق ساحلي و مرزي تردد نموده و با آوردن كالا و يا خروج كالا از منطقه، سدشكن قيمتها در شهرهاي بزرگ محسوب مي شوند و عدم تثبيت قيمتها و قاچاق كالا، شرايط جلب گردشگر را فراهم مي نمايد.

عده اي از گردشگران با توجه به نوع تخصص خود و احساس نياز به بازديد از اماكني خاص سفر نموده كه گردشگراني حرفه اي محسوب مي شوند. اين گروه به نقاط مختلف جهان سفر نموده و با صرف كمترين زمان و هزينه، نياز خود را برآورده مي نمايند.

ارزآورترين گروه گردشگري متعلق به توريست هاي غيرحرفه اي ست كه تنها براساس تبليغات و معرفي تـورهاي گردشگري در نقاط ويژه از نظر هنري، تاريخي و يا طبيعي استقـرار يافته و از امكانات موجود بهره برداري مي نمايند.

گردشگران داخلي هم بر اساس آشنايي از منطقه و يا تبليغات مختلف، از امكانات و مواهب طبيعي- تاريخي و ديني سرزمين خود استفاده مي نمايند.

توريسم در گسترش و تنوع نگاه گردشگران موجد شاخه ي جديد در جها ن گرديد كه با نام اكوتوريسم، شاخه ي عظيمي را در جلب و جذب گردشگران بوجود آورد. استفاده از طبيعت، زيستگاهها و مناطق طبيعي نيازمند ايجاد شرايطي ست كه رفتار با طبيعت و صدمات احتمالي ناشي از اين حضور را ناگزير مي كند.

امروزه اكوتوريست ها بايد رفتارشان با طبيعت، سالم و بدون زيان باشد. جامعه ي بين المللي اكوتوريسم، اين پديده را، - سفر مسئولانه به مناطق طبيعي كه محيط زيست را حفاظت و ارتقاي وضع زندگي و معيشت مردم محلي را حمايت مي كند- تعريف نموده است.

برنامه محيط زيست سازمان ملل متحـد (undp) سه عامل اساسي را در يك پروژه اكــوتوريستي تعريف مي كند.

1- پروژه اكوتوريستي حافظ تنوع زيستي باشد.

2- در راستاي مفهوم استفاده پايدار از مابع، حركت كند.

3- عوايد حاصله را با جوامع محلي تقسيم نموده و آنها را در سود خود شريك سازد.

كشور ايران با توجه به وجود تنوع فراوان زيست محيطي و اماكن تاريخي- باستاني در مقايسه با ديگر كشورهاي جهان، براي رسيدن به شرايط استفاده ي بهينه از مواهب موجود و جــذب گردشگري و بهره برداري اقتصادي، فاصله ي زيادي دارد.

استان مازندران به خاطر شرايط ويژه ي منطقه اي و برخورداري از مواهب طبيعي و تاريخي داراي پتانسيل بالقوه اي ست كه بايد به فعاليت مطلوبتري برسد.

حضور درياچه اي عظيم و نادر در جهان كه به خاطر وسعتش دريا ناميده مي شود و كوههاي سربه فلك كشيده اي كه از عظمت كوه دماوند بهره جسته و چون بال سيمرغي سبزفام، دشت مازندران را در آغوش كشيده است و آثار تاريخي فراواني كه هر يك مي تواند هزاران گردشگر را به خود بخواند، از پتانسيل هاي بـرجسته اي ست كه قدم به قدم در اين سرزمين يافت مي شود. استاني كه در بسياري از فصـول، اختلاف دماي مناطق آن نزديك به پنجاه درجه سانيگراد مي رسد و مي توان چهار فصل سال را در گردشي يك روزه حس كرد. جنگل هاي انبوه و آبشاراني بي بديل در يكسو و دريايي آوازه خوان، سمفوني حياتي را اجرا مي كنند كه هر مسافر را در عطر بهارنارنج خود سرمست مي كند و طراوت زندگي را در بارش نرم خود منتشر مي نمايد.

مناطق جلب گردشگر در استان مازندران كم نيست و تنها نام بردن از آن فرصتي جانانه مي خواهد تا اسامي رودها، غارها، تپه هاي باستاني و جنگل ها، حيوانات خاص منطقه و گونه هاي مختلف گياهان دارويي منطقه را بازگو كنيم.

اين همه تنها نشانه هايي از موجوديت و هويت سرزمين ماست كه مي تواند هر گردشگري را به خود دعوت نمايد و در كنار مواهب طبيعي، دست افزارهاي بشري خود را يادگار خانه هاي مردماني در هر گوشه ي جهان نمايد.

فارغ از اماكن دور از دسترس و ويژه اي كه مسافران و گردشگران حرفه اي را به شوق ديدار از جاذبه هاي مختلف و خاص در منطقه، به سوي خود مي خواند، استان مازندران مسير عبور گاه اجباري مسافران و گردشگراني ست كه به شوق زيارت امام هشتم و گاه جهت استفاده از دريا، ميهمان سرزمين ما مي شوند و در سايه سار درختي و كنار چشمه ساري، با طبيعت پيوندي يگانه برقرار مي نمايند.

نقش تبليغات و معرفي جاذبه هاي موجود و ايجاد شرايط اقامتي در جلب و جذب گردشگر، بر هيچ كس پوشيده نيست و بايد علاوه بر تلاشهاي قابل تقدير انجام شده، در جهت ايجاد تسهيلات ضروري اقدامي جدي نمود.

در همين راستا مواردي از موانع موجود در گردشگري استان مازندران را با كلياتي قابل تجزيه و فارغ از بررسي موشكافانه برمي شماريم.

- راه به عنوان اولين و بديهي ترين مسير رسيدن به مقصد، متاسفانه از استانداردهاي لازم برخوردار نبوده و عرض كم جاده، رانش زمين در بخش كوهستاني، نبود علائم راهنمايي در برخي از مسيرها عاملي جهت ايجاد تصادف و وحشت خواهد بود و گردشگر هرگز نخواهد توانست با تكيه بر احتمالات به مناطق ناآشنا سفر نمايد. رشد گردشگري در جهان همراه با توسعه ي شبكه حمل و نقل بوده و بدون آن رشد نخواهد كرد.

- نبود مراكز مستمر اطلاع رساني و آگاهي بخشي از امكانات موجود در اماكن تاريخي- طبيعي، گردشگر را از حضور در اين اماكن منصرف خواهد نمود.

- فاصله ي زياد شهرها و دريا با توجه به كمبود شديد ساحل و مسدود بودن برخی از سواحل دریا. براساس گزارش سازمان حفاظت محيط زيست از ‌١٧ نقطه‌ي دريا نمونه برداري كرده است كه متاسفانه هيچ يك از اين نقاط قابل شنا كردن نبوده است. تخليه ي پساب هاي صنعتي به رودخانه ها و آلودگي محيط زيست علاوه بر مرگ و مير ماهيان موجب گريز گردشگر از منطقه نيز خواهد شد.

- گردشگران در مناطق معروف و مطرح منطقه به علت نبود اطلاع رساني از پيشينه و تاريخ مكان حضور خـود بي بـهره بوده و تنها بازديد كننده اي عادي محسوب مي شوند. بديهي ست كه معرفي امـاكن خاص مي تواند، پيشينه و عظمت آن را در جلب و جذب گردشگر دوچندان نمايد و با توضيح تخصصي و مدون مي توان از گزارشات غيركارشناسانه و گاه متناقض جلوگيري كرد.

- نبود مديريت هاي مداوم در برخي از مناطق تاريخي- طبيعي و عدم نظارت مستقيم موجب آسيب رساني جدي به آثار تاريخي و امكانات موجود خواهد شد.

- عدم برنامه ريزي و كمبود امكانات اوليه، برخوردهاي سليقه اي، كمبود متخصصين واجد شرايط و يكسويه نگري در مديريت اماكن تاريخي- طبيعي منطقه نه تنها موجب جلب گردشگر نخواهد شد بلكه علاوه بر نبود امكانات در قياس با اماكن همجوار جديد التاسيس، موجب گريز گردشگر و تقويت تجمع در نقطه ي ديگر مي گردد و سرمايه هاي معنوي و مادي را از دست خواهد داد.

- فراواني كشفيات باستان شناسي و اسناد تاريخي و هنرهاي دستي و سنتي مهمترين بهانه براي داشتن نمايشگاهي دائمي و موزه اي منطقه اي محسوب مي شود. مازندران توان آن را دارد تا تنها با تكيه بر آثار كهن خود، بي نياز از ديگر مناطق، موزه اي سرشار از دست افزارهاي بشري سرزمين خود را داشته باشد. نبود موزه، خلايي فرهنگي و تاريخي در شناخت سرزمين ماست.

- با سرانجام يافتن كيفي مسائل مبتلابه گردشگري مي توان به دغدغه ي بزرگ جامعه ي ما ، مشكل بيكاري، رسيدگي كرد. مطابق استانداردهاي جهاني، ورود هر 6 گردشگر خارجي، يك شغل ايجاد مي كند و در كنار هر شغل مستقيم، 1/2 درصد شغل غيرمستقيم نيز ايجاد مي شود. پيش بيني مي شود كه تا سال 2010 ميلادي، گردشگري موجب اشتغال 43 درصد از جمعيت جهان شود و اميدواريم ما هم سهمي در اين فرايند پردغدغه داشته باشيم.

- استان مازندران مي تواند با معرفي متخصصانه ي اماكن تاريخي-طبيعي و ايجاد بستر مناسب براي حضور گردشگر، با استانهاي اصفهان و فارس به رقابت برخيزد و يك گردشگر حرفه اي بايد بداند بخشي از هويت علویان وصفويان در مازندران خانه دارد.

- حضور بخشي از آثار طبيعي، تاريخي و ديني در شهرها، ضرورت برنامه ريزي شهري را ايجاب مي كند. گردشگر مشتاق مي خواهد در اين ديدار با محيطي پاك، غيرآلوده و جذاب مواجه شود. با آنكه در بروشورهاي چاپ شده جهت جلب گردشگر با اسامي اماكن فرواني روبرو هستيم، متاسفانه شهرداري ها شرايط حضـور را آسان ننموده و متاسفانه گردشگر حتي داخلي با زباله ها، حيوانات جونده، خيابان هاي پر چاله، پياده روهاي خاك آلوده و نامتجانس و بازارهايي غيربهداشتي و غيرجذاب، نمي تواند خود را به اقامتي در حداقل زمان راضي نمايد.

- حمايت از بخش خصوصي و ايجاد تسهيلات و نگرش استعداد بومي در ايجاد بافت هاي سنتي و عرضه ي صنايع بومي در ساخت و ساز بخش ديگري از نياز منطقه محسوب مي شود و استفاده از پتانسيل موجود و حمايت از تشكل هاي مختلف غيردولتي مي تواند بخش عظيمي از نيروي جوان و كارآمد را به ميدان اشتغال وارد نمايد.

اميد داريم تا با سرانجام يافتن نياز منطقه و تحقق آن از مرحله ي تئوري به عمل، شهري سالم و شايسته، منطقه اي پرطراوت و استاني مهمان پذير داشته باشيم تا ايران كهنسال ما بتواند جهان را بر سفره ي انديشه، فرهنگ، تاريخ و تمدن خود بنشاند و آن را از سرچشمه هاي زلال خود بنوشاند.

كشورهاي اروپايي ابعاد گسترده اين صنعت را از نظر توليد اشتغال و ايجاد درآمد درك كرده اند و از چند دهه پيش به شدت به توسعه اين صنعت پرداخته اند . تبليغات تلویزيوني گردشگري موضوعي است كه تمام كشورهاي توسعه يافته اين صنعت از آن بهره برده و مي برند ، تبليغاتي گسترده كه علاوه بر پخش آگهي و تيزر ، دامنه آن به فيلم هاي سينمايي ، فيلم هاي مستند ،سريالهاي تلویزيوني و فراتر از آن كانالهاي مخصوص تلویزيوني كشيده شده است . تهيه كنندگان و كارگردانان اين برنامه ها ضمن شناسايي مكانهاي گوناگون اعم از طبيعي ، تفريحي ، فرهنگي ، اقتصادي و ... اطلاعات كامل و جامع اي از قيمت ها ، كالاها و محصولات هنري و .. به مخاطبان خود ارائه داده و تشويق به بازديد از اين محل ها و حضور در جشوارهاي خريد مي نمايند ، چرا كه يكي از انگيزه هاي قوي توريست ارضاء انگيزه خريد است .

كشورهاي فرانسه با بيش از 80 ميليون نفر توريست خارجي ، اسپانيا 60 ميليون نفر، آمريكا 55 ميليون نفر ، چين 52 ميليون نفر، ايتاليا46 ميليون نفر و باگذشت تجربه چند با نگاه ي تازه ، بدنبال بازارهاي جديد توريست و توريسم نوين هستند، آنها به خوبي مي دانند كه هر توريست به منزله ورود حداقل 1000 دلار به چرخه اقتصاد و اشتغال است براي مثال كشور تركيه با حفظ ميراث فرهنگي و محيط زيست و با اتكا بر روزنه هاي تاريخي و مكان هاي توريستي صنعت و اقتصاد خود را به پيش ميبرد . يكي از اين جلوه ها آيين بزرگداشت 10 روزه مولانا و شب عروس در شهر قونيه است كه شاهد حضور 5 هزار نفر در هر برنامه سماع مي باشد . واقعيت اين است كه بسياري از كشورها مثل ترك ها براي توريست هاي ايراني سرمايه گذاري كرده اند و به جاي سرگرمي با آمار خيالي و اخبار غير واقعي براي اذهان عمومي به واقع كار كرده اند در تركيه با يك مقبره بيش از 200 هزار نفر ميتوانند بشكل مستقيم ارتزاق كنند در حالي كه آمار كل گردشگران خارجي و يا آمار شاغلين مستقيم اين صنعت در كشور به اين رقم نمي رسد و ما هنوز بدنبال توسعه هتل داري و گسترش شبكه ها و موسسات توريستي هستيم. البته تبليغات سوء برعليه ايران و شناسايي ايران به عنوان كشوري نا امن يكي از دلايل كاهش فاحش آمار توريست خارجي به ايران است.

بهترين و موثرترين شيوه براي جلب توريست كه به منزله تبليغات حضوري و فروش محصولات و صنايع داخلي است برگزاري نمايشگاههاي بزرگ در كشورهاي توريست پذير آنهم در مقاطع زماني تراكم توريستي با بكارگيري جلوهاي تاثيرگذار هنرهاي نور و تصاوير معماري و طراحي برگرفته از آثار هنري ، تاريخي و جلوه هاي زيباي با مجريان آشنا به زبان بين الملل و بومي در قالب مردمان هر منطقه باپوشش لباسهاي محلي و... است.

تابستان امسال نیز به پایان رسید بدون آن که برنامه ریزی خاصی برای این صنعت مهم کرده باشیم.

عادل روحی